VHO- Lễ hội Aza của đồng bào Pa Cô, Tà Ôi tại huyện miền núi A Lưới là lễ hội truyền thống văn hóa đặc sặc, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống của người dân. Cứ vào tháng 11 âm lịch hàng năm, lễ hội được tổ chức rộn ràng khắp mọi bản làng, cũng để báo hiệu cho việc chuẩn bị một vụ mùa mới của cộng đồng dân tộc thiểu số ở miền Tây tỉnh Thừa Thiên Huế.

Bày biện lễ vật tại Nhà Văn hóa cộng đồng thôn A Năm chuẩn bị cho cúng Giàng

Với người dân huyện miền núi Lưới, lễ hội Aza chính là tết cổ truyền, mang nét văn hóa truyền thống của dân tộc được tổ chức hàng năm. Trong đó, lễ hội Aza Kăn được tổ chức định kỳ từng năm một; nhưng lễ Aza Koonh lại 5 năm mới tổ chức một lần. Theo các già làng, lễ vật để dâng lên cúng Giàng trong lễ Aza Kăn lớn nhất là con heo; nhưng trong Aza Koonh là con trâu. Nhiều năm trở lại đây, thực hiện nếp sống văn hóa và theo tinh thần của ngành văn hóa, lễ Aza Koonh không còn đâm trâu để cúng Giàng nữa, thay vào đó là dâng lễ bằng con dê. Ngoài ra, các gia đình và họ tộc trong làng cũng dâng lên nhiều lễ vật như: gà, cá suối, gạo nếp than, ngô, khoai sắn, chuối, bí ngô, cau trầu… chính là những cây trồng vật nuôi mà người dân sản xuất được. Gia đình nào kinh tế khấm khá thì lễ vật sẽ nhiều hơn. 

Ngày 20.12 (tức 14.11 âm lịch), cộng đồng người dân làng A Năm, xã Hồng Vân nô nức vào lễ hội Aza Koonh. Điểm đặc biệt của lễ là các gia đình, dòng họ tổ chức cúng tại nhà riêng; sau đó mới cùng quây quần tại Nhà sinh hoạt cộng đồng của làng để thực hiện các nghi thức chung của lễ. 

Chúng tôi có dịp ghé vào nhà già làng Võ Tô (hơn 100 tuổi), khi những người lớn tuổi trong nhà đang chuẩn bị cho lễ cúng mừng lúa mới Aza Koonh. Ngồi trước mâm lễ cúng, già Tô đang đọc những câu cầu khấn gửi đến các vị thần để mong muốn mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, con cháu trong nhà được khỏe mạnh… Cạnh đó, những người con của cụ Tô ngồi canh bếp lửa than hồng. Người lớn trong làng cho biết, bếp than không thể thiếu trong nghi thức cúng thần linh của đồng bào.

Sau khi các gia đình làm lễ cúng tại nhà, đại diện của 230 hộ dân và 6 họ tộc trong làng A Năm đưa lễ vật đến Nhà sinh hoạt cộng đồng để cùng thực hiện nghi thức và chung vui với mọi người. Nghi thức trong lễ Aza Koonh của người Pa Cô có 13 bước, gồm: Lễ tẩy rửa, lễ chuẩn bị, lễ mời mẹ lúa, lễ cúng các vị giống cây trồng, lễ cúng cho Giàng xứ (giàng sông, suối, gió, mây, núi, lửa, đất, đường sá…), lễ cũng những người đã khuất, cúng vị thần che chở khi đi buôn bán, lễ cúng Giàng A Zel, lễ cúng các vị thần ban tặng con người, lễ ăn cơm mới, lễ giao mâm cổ và cuối cùng là nghi lễ tiễn khách. Trong ngày diễn ra lễ hội, đã có đông đảo người dân trong tỉnh và du khách đến tham dự, tìm hiểu.

Các già làng thực hiện các nghi lễ cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt và con người khỏe mạnh...

Theo ông Phan Tiến Dũng, Giám đốc Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế: lễ Aza của đồng bào miền núi A Lưới có phần nghi lễ và phần hội; và tất cả đều mang các ý nghĩa văn hóa tâm linh và tính cộng đồng độc đáo. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến động, các phần về phục trang, các điệu múa hát của đồng bào trong Aza dần bị mai một. Hiện nay, Sở đang tích cực phối hợp với UBND huyện để nghiên cứu bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của lễ hội này; trong đó tập trung các giải pháp để truyền dạy cho những thế hệ hôm nay về các điệu múa hát của lễ Aza. “Chúng tôi tranh thủ để mời gọi các già làng am hiểu và nắm rõ những điệu múa hát của lễ hội này cùng tham gia bảo tồn và truyền dạy. Tỉnh cũng đã có báo cáo đến Bộ VHTTDL về việc xây dựng dự án bảo tồn lễ hội này, và chúng tôi đang tiến tới hoàn chỉnh hồ sơ để trình Bộ công nhận lễ hội Aza của đồng bào thiểu số huyện A Lưới là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”- ông Dũng thông tin.

Theo ông Dũng,  trong những nội dung của lễ Aza có một nét văn hóa rất độc đáo, đó là trước khi diễn ra lễ chính thức thì các già làng sẽ đến tận nhà từng hộ gia đình để cầu chúc sức khỏe cho các thành viên trong gia đình đó. 

Ông Ku Châl, một người dân của làng A Năm vui mừng kể rằng: người dân trong làng rất vui mừng và háo hức chờ đến lễ hội Aza Koonh. Bà con đã chuẩn bị cho mình những bộ trang phục zèng truyền thống và dành những lễ vật ngon để chờ lễ hội. Đây là nét văn hóa dân tộc Pa Cô đã được duy trí hàng trăm năm qua và chúng tôi rất tự hào. 

Một số hình ảnh PV Báo Văn Hóa ghi lại tại lễ hội Aza Koonh của đồng bào Pa Cô thôn A Năm, xã Hồng Vân trong ngày 20.12:

Lễ vật cúng cây nêu được đặt ngay chính giữa sân nhà sinh hoạt cộng đồng làng A Năm

Lễ cúng tại nhà riêng của già Võ Tô

Bếp than hồng không thể thiếu bên cạnh mâm lễ cúng Giàng và các vị thần

Đại diện các họ tộc đưa lễ vật đến cúng Giàng tại Nhà văn sinh hoạt cộng đồng thôn A Năm

Thiếu nữ Pa Cô dâng lễ vật lên cúng Giàng

Đại diện các hộ dân trong làng dâng lễ cúng cây nêu ngay trước sân nhà văn hóa cộng đồng 

Thực hiện nghi thức cúng thần linh

Già làng cho người dân ăn cơm mới để mong năm mới ấm no

Nhiều du khách đến tìm hiểu và ghi lại hình ảnh của lễ Aza Koonh

Các cháu mầm non cũng được cô giáo địa phương dẫn đến trải nghiệm lễ hội Aza

Bài và ảnh: THÙY AN