VHO- Khác hẳn với không khí rộn ràng của những năm trước đây, năm nay do ảnh hưởng của dịch Covid-19 làng nghề làm đèn ông sao Báo Đáp trầm lắng hơn hẳn, dù rằng Tết Trung thu đã cận kề.

Nằm cách Tp. Nam Định chưa đầy 10km, thôn Báo Đáp (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực) nổi tiếng cả nước với nghề làm đèn ông sao truyền thống. Thời điểm trước Tết trung thu 1 tháng, ai có dịp ghé thăm ngôi làng này sẽ thấy cực kỳ ấn tượng với những khoảng sân nhỏ đầy ắp những chồng đèn ông sao lên tới hàng trăm, hàng ngàn chiếc lung linh trong nắng. Hình ảnh những cụ già mải mê ngồi cắt sợi, đôi bàn tay thoăn thoắt ngồi phết hồ dán cùng lũ nhỏ, hay sự tỉ mỷ của những chàng thanh niên khi cuốn dây kim tuyến làm thành vòng tròn của chiếc đèn dần trở thành nét riêng đặc biệt của mảnh đất này.

Ngay từ những năm 60 của thế kỷ trước, nghề làm đèn ông sao đã trở thành nghề đem lại nguồn thu nhập chính cho người dân nơi đây. Ở thời điểm đó, hợp tác xã đứng ra quản lý, tổ chức các xã viên sản xuất và giới thiệu sản phẩm. Đến năm 1973 - 1974, tuy không còn ai quản lý, nhưng người dân vẫn miệt mài giữu nghề rồi đưa Báo Đáp trở thành “thủ phủ” đèn ông sao lớn nhất miền Bắc. Hiện nay cả làng có khoảng 1.000 hộ thì có tới gần nửa trong số đó chuyên làm đèn ông sao.

Ông Nguyễn Đức Dũng (Xóm 2, thôn Báo Đáp), người đã có hơn 40 năm gắn bó với món đồ chơi Trung thu này tâm sự: “Hiếm có miền quê nào của tỉnh Nam Định lại được đón tết Trung thu sớm như ở Báo Đáp. Cách rằm tháng 8 chừng một tháng, thương lái đã đổ về gom hàng. Ai yêu thích đồ chơi Trung thu truyền thống mà tìm về đây thì đều được coi là người nhà”.

Vật liệu làm đèn khá đơn giản gồm có tre nứa, giấy bóng kính và xương cây đay làm cán. Không giống như các sản phẩm khác, đèn ông sao của làng Báo Đáp được làm hoàn toàn theo phương pháp thủ công. Để làm được một chiếc đèn ông sao thì ban đầu người thợ phải xác định được kích thước của đèn sau đó bắt đầu lên sườn khung, dán giấy bóng kính và sau cùng là vẽ trang trí. Từng công đoạn một, dù nhỏ đến đâu cũng đòi hỏi sự tỉ mẩn, kiên trì qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ.       

Cũng theo ông Dũng, để làm ra những chiếc đèn ông sao đẹp, Bắt đầu từ tháng Giêng, người dân thôn Báo Đáp phải tìm mua những cây nứa, cây vầu từ khắp các tỉnh như: Cao Bằng, Thanh Hóa, Nghệ An, Lạng Sơn… Rồi phải đưa xuống ao ngâm chừng 1-2 tháng cho “chín”. Có như thế nan đèn mới có đủ độ dẻo, khi uốn chiếc đèn sẽ căng phồng, không bị gãy. Đèn ông sao được chia làm 3 loại: Loại lớn có đường kính 50cm, loại vừa 40cm và loại nhỏ 30cm. Do kích cỡ đèn khác nhau nên khi chẻ nan, người thợ phải phân loại rõ ràng.

Phần vòng ngoài cùng của đèn được làm từ những nan tre mảnh được quấn tua rua giấy nhuộm các màu tươi sáng, rực rỡ. Giấy bóng màu được cắt thành những cánh sao đều tăm tắp để sẵn thành từng bó. Người thợ chỉ cần quệt hồ dán lên bộ khung tre thật cẩn thận sao cho vừa mà cánh không bị bong.

Người làng Báo Đáp thường đem sản phẩm ra hong dưới nắng. Đây cũng chính là lúc cả khoảng sân trước nhà hay con ngõ nhỏ trở nên đẹp hút hồn. Nào đèn to, đèn nhỏ, đèn xanh, đèn vàng... đủ màu sắc sặc sỡ được dàn ra thẳng đều tăm tắp. Đôi khi người ta còn thấy chúng nằm vắt vẻo trên bờ rào hay đong đưa trên những sợi dây chăng bên giếng nước. Nhưng điều khiến người ta phải lưu luyến nhiều nhất có lẽ là hình ảnh những chiếc xe đạp của các mẹ, các chị chầm chậm tiến ra đường quốc lộ với hàng chục chiếc đèn rực rỡ buộc ở phía sau. Mỗi chuyến xe đi hàng lại thấy Trung thu về gần thêm một đoạn.

Những năm trước đây, vào mỗi dịp Trung thu, sản phẩm đèn ông sao của Báo Đáp làm ra không đủ đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Để có đủ hàng cung ứng cho thị trường, người làm nghề phải làm việc ngày đêm. Thế nhưng 2 năm trở lại đây, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 khiến nghề làm đèn trở nên ảm đạm, nhiều hộ gia đình hoạt động cầm cự.

Bà Lưu Thị Hoàn người dân trong thôn kể, với gần chục người trong gia đình cùng làm, mỗi mùa Trung thu gia đình bà sản xuất và bán ra được khoảng 10.000 - 30.000 chiếc đèn mang lại nguồn thu nhập không nhỏ cho người dân. Có những năm số sản phẩm của toàn thôn lên tới 2 triệu chiếc cung cấp đi khắp các tỉnh thành trên cả nước. Thế nhưng năm nay, do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp thị trường bị ảnh hưởng, cả mùa nhà bà chỉ làm được vỏn vẹn 6000 chiếc. Thời điểm hiện tại giá đèn thấp hơn so với mọi năm, giao động từ 7000-10.000 đồng/ chiếc loại đẹp, thế nhưng cũng chưa có thương lái về làng để thu gom hàng.

Dù việc tiêu thụ đèn gặp nhiều khó khăn nhưng bà Hoàn tâm sự: “Tết Trung thu mà vắng đi hình ảnh chiếc đèn ông sao thì không còn là Trung thu nữa! Dù thế nào thì chúng tôi cũng sẽ gắn bó với nghề và coi đó như tài sản vô giá của cha ông để lại, không vì khó khăn bởi dịch bệnh mà tôi bỏ được”.

Mặc dù đồ chơi điện tử, đèn điện tử Trung thu hiện đại, bắt mắt ngoại nhập tràn ngập tại các cửa hàng đồ chơi thì đèn ông sao của làng nghề Báo Đáp tuy dân giã nhưng vẫn có sức hấp dẫn lạ kỳ đối với thiếu nhi, chứa đựng “hồn” và bản sắc dân tộc Việt.

VŨ MỪNG – ĐỨC ANH