VHO - Công tác quản lý và tổ chức các hoạt động tại Di tích quốc gia đền Chợ Củi (xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh) có nhiều bất cập. Đặc biệt, việc thu, chi và quản lý tiền công đức, tiền tài trợ, cúng tiến thiếu minh bạch. UBND tỉnh Hà Tĩnh đã quyết định chấm dứt việc chiếm hữu, quản lý đền Chợ Củi cũng như quản lý tiền công đức của đền cho các hộ gia đình "thủ nhang" kể từ ngày 15.1.2024.

Cá nhân quản lý tiền công đức của di tích

Đền Chợ Củi được xếp hạng Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 1993. Theo hồ sơ xếp hạng di tích, đền Chợ Củi là công trình kiến trúc độc đáo, cổ kính được khởi dựng từ thời nhà Lê Sơ, tọa lạc dưới chân núi Ngũ Mã bên bờ sông Lam thuộc xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân. Đền có kiến trúc gồm ba tòa: Hạ điện, chính điện và thượng điện, với các cung thờ Tam tòa Thánh Mẫu (Mẫu Tam phủ), Ngũ vị Tôn ông, cung Hoàng Mười, cung Chầu Mười, cung Trần Triều (thờ Đức Thánh Trần). Đền Chợ Củi được dân gian truyền tụng là nơi linh thiêng, nên khách thập phương đến rất đông để vãn cảnh, cầu an. Đây là di tích văn hóa tâm linh thuộc sở hữu chung của cộng đồng dân cư, không phải là nơi thờ tự riêng của hộ gia đình, cá nhân hay của một dòng họ nào.
Thời kỳ trước năm 2013, đền Chợ Củi hoạt động theo tín ngưỡng tự phát của người dân, do UBND xã Xuân Hồng và một số hộ dân xung quanh khu vực đền tự quản lý. Đến năm 2014, UBND huyện Nghi Xuân thành lập Ban Quản lý (BQL) di tích đền Chợ Củi, bao gồm: 1 trưởng ban, 2 phó trưởng ban, trong đó ông Nguyễn Sỹ Quý - thủ nhang làm Phó Trưởng ban. Tuy nhiên, tổ chức bộ máy, hoạt động của BQL mang tính chất kiêm nhiệm, không được giao biên chế, chưa phát huy được vai trò trách nhiệm trong công tác quản lý. Công tác điều hành tại đền còn mang tính cá nhân, gia đình; nguồn thu chưa được kiểm soát trong thời gian dài. Cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư thích đáng; công tác quản lý kinh doanh, dịch vụ còn lộn xộn làm mất mỹ quan, mất an toàn và ảnh hưởng đến việc thu hút du khách.

Cổng chính của đền Chợ Củi

Trước thực trạng trên, UBND tỉnh Hà Tĩnh đề nghị thanh tra công tác quản lý và tổ chức các hoạt động tại Di tích quốc gia đền Chợ Củi. Kết luận thanh tra số 07/KL-UBND của UBND tỉnh cho thấy, từ năm 2014 đến 2023, BQL di tích đền Chợ Củi không thể hiện được vai trò quản lý, không thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ như trong đề án được UBND tỉnh phê duyệt, công tác quản lý tại di tích còn nhiều bất cập.
Mặc dù quy hoạch đã được UBND tỉnh phê duyệt, song chính quyền địa phương chưa thực hiện việc cắm mốc và không ban hành quy định quản lý nên quy hoạch đền Chợ Củi vẫn chưa được thực hiện. Hiện nay, đền Chợ Củi chỉ sử dụng theo hiện trạng khuôn viên đã có trước khi quy hoạch. Phần lớn các hạng mục công trình chưa được đầu tư xây dựng theo đúng quy hoạch đã duyệt. Diện tích đất quy hoạch chưa được cắm mốc và chính quyền địa phương chưa ban hành các quy định quản lý quy hoạch dẫn đến việc cơi nới, vi phạm... Phía mép bờ sông bên ngoài đường vào di tích (phía bắc đền) có 12 ki-ốt do các hộ gia đình tự ý xây dựng trái phép, đang kinh doanh.
Ngoài ra, BQL di tích đền Chợ Củi không thực hiện quản lý toàn bộ lao động làm việc tại đền. Chưa thực hiện đầy đủ việc ký hợp đồng lao động đối với các thành viên tổ nội tự và tổ giữ xe; không thực hiện chi trả lương, chế độ cho phần lớn người lao động và các hoạt động tại di tích mà giao khoán cho gia đình "thủ nhang" và tổ giữ xe. Việc này không đúng quy định.Về việc quản lý, sử dụng nguồn kinh phí tại BQL, chưa thực hiện đầy đủ chế độ kế toán hành chính sự nghiệp theo quy định.

BQL di tích đền Chợ Củi trực thuộc UBND huyện Nghi Xuân là đơn vị sự nghiệp có thu nhưng trong quá trình hoạt động, hằng năm, đơn vị chưa lập dự toán và báo cáo quyết toán tài chính; sổ sách và chứng từ kế toán chưa thực hiện đầy đủ theo quy định. Quá trình hoạt động, đơn vị này đã giao hoàn toàn cho 2 gia đình "thủ nhang" là các ông Nguyễn Sỹ Quý và Nguyễn Sỹ Hóa (hai anh em ruột) thực hiện dẫn đến việc không nắm được số liệu thực tế các khoản thu, chi của gia đình "thủ nhang", không quản lý được số lao động thực tế phục vụ tại đền. Theo thống kê của gia đình “thủ nhang” ông Nguyễn Sỹ Quý, tổng số tiền công đức thu được từ năm 2014 đến hết 31.12.2022 là 37,124 tỉ đồng. Tuy nhiên, đến thời điểm thanh tra, hộ “thủ nhang” còn nợ số tiền 3 tỉ đồng (năm 2020 là 1 tỉ đồng; năm 2021 là 2 tỉ đồng). Kết luận kiểm tra khẳng định: "Ban Quản lý di tích không trực tiếp tham gia giám sát, kiểm kê nguồn thu công đức mà giao hoàn toàn cho gia đình thủ nhang thực hiện nên không nắm được số liệu thực tế các khoản thu, chi. Việc này dẫn đến số liệu tài chính kế toán bị phân tán theo nhiều hệ thống sổ sách...".

Đền Chợ Củi hàng năm thu hút đông đảo du khách

Kết luận thanh tra cũng nêu ra một số tồn tại trong việc quy hoạch và quản lý quy hoạch đền Chợ Củi không đáp ứng đủ yêu cầu phục vụ như bãi đỗ xe, khu dịch vụ... dẫn đến tình trạng lộn xộn, tắc nghẽn giao thông, nguy cơ cháy nổ rất cao và ảnh hưởng đến an ninh xung quanh khu vực đền; dịch vụ cúng lễ, dịch vụ viết tấu sớ, dịch vụ cho thuê ki-ốt bán hàng trong khuôn viên khu di tích chưa được đưa vào quản lý.
Đề nghị xử lý nhiều cán bộ
Trước những bất cập xảy ra tại di tích đền Chợ Củi, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã yêu cầu xử lý trách nhiệm của các cá nhân, tập thể có liên quan. Theo đó, ông Nguyễn Hải Nam, nguyên Chủ tịch UBND huyện Nghi Xuân bị xem xét xử lý trách nhiệm do tổ chức cuộc họp thống nhất khoán thu tiền công đức năm 2016 không có thành phần của các sở, ngành liên quan. Trong 2 năm 2018, 2019, ông Nam trực tiếp ký quyết định giao thu nộp tiền công đức tại Ban quản lý di tích đền Chợ Củi mỗi năm là 2,5 tỉ đồng. Việc này chưa phù hợp với nội dung giao khoán tiền công đức theo đề án của UBND tỉnh.
Ông Nguyễn Phi Phượng, nguyên Chủ tịch UBND xã Xuân Hồng chưa chỉ đạo sát sao, thực hiện tốt việc phối hợp với ban quản lý di tích trong công tác quản lý dẫn đến việc cơi nới, vi phạm chỉ giới quy hoạch, nhiều ki ốt của các hộ gia đình xây dựng trái phép…
Ông Trần Vũ Quang, Nguyễn Long Thiên, Đậu Đình Hà (nguyên Trưởng Ban quản lý di tích đền Chợ Củi) là những người chịu trách nhiệm quản lý, bảo vệ, song không thể hiện đúng vai trò, chức năng nhiệm vụ dẫn đến hoạt động còn nhiều bất cập, xảy ra nhiều khiếu kiện.
Ngoài ra, xem xét trách nhiệm đối với các tổ chức như Sở VHTTDL, UBND H.Nghi Xuân, Ban quản lý di tích đền Chợ Củi, UBND xã Xuân Hồng do chưa thực hiện tốt vai trò, chức năng nhiệm vụ dẫn đến những sai phạm tại di tích.
Tỉnh Hà Tĩnh giao UBND H.Nghi Xuân chủ trì, phối hợp với các sở, ngành có liên quan đến hết ngày 15.1.2024, chấm dứt việc khoán công tác quản lý tiền công đức của đền Chợ Củi cho hộ gia đình thủ nhang. Thành lập Hội đồng quản lý, kiểm kê hằng ngày hoặc hằng tuần và nộp tiền công đức vào ngân sách. Đối với khoản tiền công đức còn thiếu đến 31.12.2022 của hộ gia đình Thủ nhang còn lại 1,7 tỉ đồng đồng yêu cầu hộ thủ nhang là ông Nguyễn Sỹ Quý nộp vào tài khoản tạm giữ của Thanh tra tỉnh.
Giao UBND huyện Nghi Xuân thu hồi số tiền chi sai chế độ lương và phụ cấp của các đối tượng với số tiền 143.055.300 đồng và số tiền khoán công tác phí năm 2018 chi sai quy định 12 triệu đồng, nộp vào tài khoản tạm giữ của Thanh tra tỉnh.
Nếu các gia đình thủ nhang không thực hiện bàn giao theo đúng thời hạn, giao UBND H.Nghi Xuân tổ chức cưỡng chế việc bàn giao và thực hiện quản lý toàn bộ di tích đền Chợ Củi theo đúng quy định pháp luật.
Kết luận thanh tra công tác quản lý và tổ chức các hoạt động tại Di tích Quốc gia Đền Chợ Củi, xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, UBND tỉnh yêu cầu Sở VHTTDL, Sở Xây dựng, Sở TN&MT, Sở Nội Vụ, UBND huyện Nghi Xuân, Ban Quản lý dịch vụ công ích và các điểm du lịch huyện Nghi Xuân, UBND xã Xuân Hồng và các tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện nghiêm túc kết luận này.

                                                                                                                        PHẠM NGÂN